Czy warto siać soję?

Soja jest jedną z najcenniejszych roślin uprawnych na świecie, należy do rodziny bobowatych jak większość gatunków roślin strączkowych, uprawia się ją głównie na nasiona, a na zieloną paszę tylko w strefach klimatu ciepłego. Duże znaczenie gospodarcze soi wynika z jej wielu cennych właściwości. Stanowi ona pokarm dla ludzi i zwierząt, znajduje też zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu. Nasiona soi zawierają średnio 400 g·kg-1 białka o doskonałym składzie aminokwasowym oraz 200 g·kg-1 tłuszczu o wysokiej zawartości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Są bogatym źródłem lecytyny, witamin i soli mineralnych. Spośród roślin bobowatych grubonasiennych soja zajmuje pierwsze miejsce w światowym handlu. W obrocie towarowym dużą rolę odgrywa poekstrakcyjna śruta, która stanowi najlepszy wysokobiałkowy komponent mieszanek paszowych. Polska importuje rocznie ponad 2,5 mln ton śruty sojowej poekstrakcyjnej, głównie z odmian GMO, z czego 2/3 białka wykorzystane jest do produkcji mieszanek paszowych dla drobiu, 1/3 do mieszanek uzupełniających dla świń oraz niewielka ilość do produkcji mieszanek paszowych dla krów mlecznych, cieląt, jagniąt i źrebiąt. Zwiększenie areału uprawy soi przyczyniłoby się do poprawy bezpieczeństwa żywnościowego Polski, szczególnie w sytuacji stałego wzrostu cen pasz sojowych wynikającego z wysokiego popytu na pasze sojowe w świecie lub braku możliwości ich importu.

Uprawa roślin strączkowych oraz odpowiednio wysoki ich udział w płodozmianie utrzymuje i zwiększa urodzajność gleb poprzez poprawę jej stanu fitosanitarnego, przyczynia się do wzrostu próchnicy, a także odbudowy struktury gruzełkowatej gleby. Należy mieć świadomość, iż poza znaczeniem gospodarczym do zalet uprawy soi należą ogromne korzyści przyrodniczce, a także ekonomiczne. Istnieje wiele korzyści, jakie rolnik może osiągnąć poprzez uprawę soi. Dzięki wiązaniu azotu z atmosfery na drodze symbiozy z bakteriami brodawkowymi rośliny soi wykazują zmniejszenie zapotrzebowania na nawożenie N- mineralnym, poza tym azot atmosferyczny (N2) związany przez bakterie nie jest tak szybko wypłukiwany z gleby jak N-mineralny, co daje bardziej stabilną pulę azotu w glebie. Zmniejszenie poziomu nawożenia mineralnego azotem pozwala na obniżenie kosztów produkcji i potencjału zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Ponadto soja nie wyczerpuje gleby z takich ilości wody jak kukurydza, rzepak ozimy czy buraki cukrowe, co może mieć bardzo duże znaczenie w latach o niedoborach opadów, które coraz częściej mają miejsce. Soja jest bardzo cenną rośliną przedplonową, co wynika z jej korzystnego wpływu na żyzność i strukturę gleby. Głęboki i silnie rozwinięty system korzeniowy bardzo sprawnie drenuje glebę, pobiera z głębszych warstw wypłukany potas i azot, a także pobiera związany chemicznie z minerałami niedostępny dla innych roślin fosfor. W zależności od liczby brodawek oraz stanowiska, soja pozostawia w glebie od 50 do 100 kg N·ha-1. Według niektórych publikacji ocenia się, że przy plonie 3 t·ha-1 pozostaje w glebie około 40 kg fosforu, 120 kg potasu i dodatkowo 35 kg magnezu. Na stanowisku po soi zwiększa się także zawartość substancji organicznej poprawiającej właściwości gleby. Soja jest więc rośliną bardzo korzystną w zmianowaniu, zostawia bardzo dobre warunki do uprawy zbóż czy kukurydzy, zmniejsza presje chorób i szkodników na nich występujących. Dodatkowo powoduje mobilizację nieprzyswajalnych form fosforu oraz zwiększa kolonizację mikoryzową następnej rośliny uprawnej prowadząc do zwiększonego poboru fosforu.

Rolnicy chcący uprawiać soję nie są zmuszeni do zakupu nowego sprzętu, gdyż do uprawy i zbioru soi wykorzystywane są te same maszyny co do uprawy zbóż czy rzepaku. Po gwałtownych zwyżkach cen za energię elektryczną oraz gaz, które miały miejsce pod koniec 2021 roku, w następstwie czego nastąpił wzrost nawozów mineralnych oraz środków ochrony roślin, soja staje się bardzo konkurencyjna pod względem opłacalności w stosunku do uprawy zbóż, rzepaku czy kukurydzy. Kalkulacja uprawy soi udowadnia, że opłacalność uprawy w polskich warunkach jest bardzo wysoka, a jej uprawa jest rentowna nawet bez dopłat. Bardzo wysokie wzrosty cen nawozów mineralnych, a w szczególności azotu, który w największym stopniu determinuje plon większości gatunków uprawnych, w jeszcze większym stopniu sprawiły, że soja staję się jedną z najbardziej opłacalnych upraw w gospodarstwach. Poza zyskiem ekonomicznym, który wynika bezpośrednio z produkcji nasion, na opłacalność uprawy soi wpływają także dodatkowe korzyści ekonomiczne w postaci azotu związanego przez bakterie brodawkowe, poprawa struktury gleby oraz wzrost plonu roślin następczych.

Przychód zależy od uzyskanego plonu nasion i uzyskanej ceny sprzedaży za 1 tonę nasion. W poniższej kalkulacji zestawiono koszty bezpośrednie produkcji, które wynosiły 2050,00 zł, gdzie zdecydowanie największy udział stanowi materiał siewny wraz ze szczepionką bakteryjną. Koszty mechanizacyjne, czyli uprawa gleby, siew, zbiór nie różnią się zbytnio od pozostałych popularnych gatunków, natomiast ilość wjazdów opryskiwaczem oraz rozsiewaczem nawozów jest zdecydowanie mniejsza niż w przypadku zbóż czy rzepaku. W kalkulacji nie uwzględniono kosztów podatku rolnego, czynszów dzierżawnych, ubezpieczenia upraw oraz przychodu z tytułu dopłat (JPO, dopłaty do roślin strączkowych uprawianych na ziarno, dopłaty do materiału siewnego).

Przedstawiona przykładowa kalkulacja pokazuje, że soja od strony ekonomicznej może z powodzeniem konkurować z najpopularniej uprawianymi gatunkami w Polsce, uzyskanie plonu nasion 3 t/ha w przeciętnych warunkach pogodowych w gospodarstwie rolnym jest zupełnie realne, a wiele gospodarstw głównie na południu kraju osiąga już plony nawet pod 4 t/ha.